ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΟΡΚΟΥ
Γράφει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης
Θεωρείται πως γράφτηκε από τον αρχαίο γιατρό τον 4ο αιώνα π.Χ. και συγκαταλέγεται στα Άπαντα του Ιπποκράτη. Αποτελεί ορόσημο στην ανάληψη καθηκόντων ενός γιατρού, ορίζοντας τον γενικότερο σκοπό του, που μπορεί να συνοψιστεί στο «μην προκαλείς βλάβη».
Θεωρείται όμως και παρωχημένος καθώς, πέρα του ότι ο όρκος γίνεται σε αρχαίες θεότητες όπως ο Ασκληπιός και ο Απόλλωνας, απαγορεύει στον γιατρό να κάνει εγχειρήσεις, εκτρώσεις και ευθανασία ή να συμμετέχει σε υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Έχει λοιπόν αλλάξει σε καίρια σημεία, σύμφωνα με τη σύγχρονη κατανόηση της ιατρικής επιστήμης αλλά και των ηθών της εποχής. Οι σύγχρονες εκδοχές είναι πολλές, και ορισμένες φορές διαφέρουν στην ίδια χώρα ανά ιατρική σχολή.
Ο πρωτότυπος Ιπποκρατικός Όρκος
«Ορκίζομαι στο θεό Απόλλωνα τον ιατρό και στο θεό Ασκληπιό και στην Υγεία και στην Πανάκεια και επικαλούμενος τη μαρτυρία όλων των θεών ότι θα εκτελέσω κατά τη δύναμη και την κρίση μου τον όρκο αυτόν και τη συμφωνία αυτή.
Να θεωρώ τον διδάσκαλό μου της ιατρικής τέχνης ίσο με τους γονείς μου και τον κοινωνό του βίου μου. Και όταν χρειάζεται χρήματα να μοιράζομαι μαζί του τα δικά μου. Να θεωρώ την οικογένειά του αδέλφια μου και να τους διδάσκω αυτήν την τέχνη αν θέλουν να την μάθουν χωρίς δίδακτρα ή άλλη συμφωνία.
Να μεταδίδω τους κανόνες ηθικής, την προφορική διδασκαλία και όλες τις άλλες ιατρικές γνώσεις στους γιους μου, στους γιους του δασκάλου μου και στους εγγεγραμμένους μαθητές που πήραν τον ιατρικό όρκο, αλλά σε κανέναν άλλο.
Θα χρησιμοποιώ τη θεραπεία για να βοηθήσω τους ασθενείς κατά τη δύναμη και την κρίση μου, αλλά ποτέ για να βλάψω ή να αδικήσω. Ούτε θα δίνω θανατηφόρο φάρμακο σε κάποιον που θα μου το ζητήσει, ούτε θα του κάνω μια τέτοια υπόδειξη.
Παρομοίως, δεν θα εμπιστευτώ σε έγκυο μέσο που προκαλεί έκτρωση. Θα διατηρώ αγνή και άσπιλη και τη ζωή και την τέχνη μου. Δεν θα χρησιμοποιώ νυστέρι ούτε σε αυτούς που πάσχουν από λιθίαση, αλλά θα παραχωρώ την εργασία αυτή στους ειδικούς της τέχνης.
Σε όσα σπίτια πηγαίνω, θα μπαίνω για να βοηθήσω τους ασθενείς και θα απέχω από οποιαδήποτε εσκεμμένη βλάβη και φθορά, και ιδίως από γενετήσιες πράξεις με άνδρες και γυναίκες, ελεύθερους και δούλους. Και όσα τυχόν βλέπω ή ακούω κατά τη διάρκεια της θεραπείας ή και πέρα από τις επαγγελματικές μου ασχολίες στην καθημερινή μου ζωή, αυτά που δεν πρέπει να μαθευτούν παραέξω δεν θα τα κοινοποιώ, θεωρώντας τα θέματα αυτά μυστικά.
Αν τηρώ τον όρκο αυτό και δεν τον παραβώ, ας χαίρω πάντοτε υπολήψεως ανάμεσα στους ανθρώπους για τη ζωή και για την τέχνη μου. Αν όμως τον παραβώ και επιορκήσω, ας πάθω τα αντίθετα.»
Κάποιες προσθήκες ή αλλαγές σε σύγχρονες εκδοχές του όρκου είναι:
«Δεν θα βλάψω κανέναν εσκεμμένα για τα συμφέροντα κάποιου τρίτου.» Αποφεύγεται έτσι η συμμετοχή γιατρών σε εκτελέσεις καταδικασμένων σε θάνατο. Μπορεί να παρίσταται γιατρός στον χώρο εκτέλεσης αλλά μόνο για να εξακριβώσει τον θάνατο.
«Να αποφεύγω να κάνω πράγματα που άλλες ειδικότητες μπορούν να χειριστούν καλύτερα.» Η αναφορά του αρχικού όρκου στις λιθιάσεις (πέτρα των νεφρών ή της ουροδόχου κύστης) γίνεται σήμερα κατανοητή ως ένας πρώιμος καταμερισμός των ιατρικών υπηρεσιών σε τομείς όπως η χειρουργική, η οποία δεν είχε αναγνωριστεί μέρος των καθηκόντων του γιατρού τα αρχαία χρόνια.
«Να κρατώ το καλό του ασθενούς ως πρώτη προτεραιότητα.» Αν υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα, όπως το καλό της κοινωνίας ή του συστήματος δικαιοσύνης ή της κερδοσκοπίας του γιατρού, προέχει το καλό του ασθενή.
«Να αποφεύγω να διατηρώ σεξουαλικές σχέσεις ή άλλους ανάρμοστους δεσμούς με τον ασθενή ή με την οικογένεια του ασθενούς.» Καθότι οι προσωπικές συναισθηματικές σχέσεις μεταξύ γιατρού και ασθενή ή συγγενή του μπορεί να δημιουργήσουν προκαταλήψεις ή κίνητρα για να προκληθεί κακό (π.χ. αν υπάρχει σχέση μεταξύ γιατρού και συζύγου του ασθενή), ο κανόνας αυτός αποτελεί συνήθως και μέρος της νομοθεσίας (περί δεοντολογίας), εκτός του όρκου.
Ο Ιπποκρατικός Όρκος, όπως τροποποιήθηκε το 1964 από τον Louis Lasagna, Κοσμήτορα της Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Tufts (η πιο διαδεδομένη σύγχρονη εκδοχή) (μετάφραση από εδώ)
«Υπόσχομαι να εκπληρώνω, κατά τη δύναμη και την κρίση μου, αυτή τη συνθήκη:
Θα σέβομαι τα επίπονα κατακτημένα επιστημονικά οφέλη εκείνων των ιατρών στα ίχνη των οποίων πατώ, και ευχαρίστως θα μοιράζομαι αυτή τη γνώση όπως τη γνωρίζω με εκείνους που θα ακολουθήσουν.
Θα εφαρμόζω, για το όφελος των ασθενών, όλα τα μέτρα που απαιτούνται, αποφεύγοντας τη διπλή παγίδα της υπερθεραπείας και του θεραπευτικού νιχιλισμού.
Θα θυμάμαι πως υπάρχει τέχνη στην ιατρική όπως και επιστήμη, και πως η ζεστασιά, η συμπόνια, και η κατανόηση ενδεχομένως να υπερτερούν στο μαχαίρι του χειρούργου ή το φάρμακο του χημικού.
Δεν θα ντραπώ να πω «δεν γνωρίζω», ούτε θα αποτύχω να καλέσω τους συναδέλφους μου όταν οι ικανότητες κάποιου άλλου είναι απαραίτητες για την ανάρρωση ενός ασθενή.
Θα σεβαστώ τη μυστικότητα των ασθενών μου, καθώς τα προβλήματά τους δεν μου αποκαλύπτονται ώστε να γίνουν γνωστά στο ευρύ κοινό. Κυρίως πρέπει να φέρομαι με ιδιαίτερη φροντίδα σε θέματα ζωής και θανάτου. Πάνω απ’ όλα, δεν πρέπει να παριστάνω τον Θεό αμέριμνα.
Θα θυμάμαι πως δεν περιποιούμαι έναν πίνακα ενδείξεων πυρετού, έναν καρκινικό όγκο, αλλά ένα άρρωστο ανθρώπινο ων, του οποίου η ασθένεια μπορεί να επηρεάζει την οικογένεια του ατόμου και την οικονομική του σταθερότητα. Οι ευθύνες μου περιλαμβάνουν τέτοια σχετικά προβλήματα, αν πρόκειται να φροντίζω επαρκώς τους ασθενείς.
Θα αποτρέψω την αρρώστια όποτε μπορώ αλλά πάντοτε θα ψάχνω το μονοπάτι για την θεραπεία όλων των ασθενειών.
Θα θυμάμαι πως παραμένω ένα μέλος της κοινωνίας, με ιδιαίτερες υποχρεώσεις προς όλους τους συνανθρώπους μου, τόσο εκείνους που είναι σώοι στο πνεύμα και στο σώμα όσο και τους ασθενείς.
Αν δεν παραβώ τον όρκο αυτό, είθε να απολαύσω τη ζωή και την τέχνη, είθε να είμαι σεβαστός όσο ζω και να με θυμούνται με στοργή στο επέκεινα. Είθε να φέρομαι πάντοτε ώστε να διατηρήσω τις καλύτερες παραδόσεις του καλέσματός μου και να βιώσω μακροχρονίως την ευχαρίστηση της θεραπείας εκείνων που αναζητούν τη βοήθειά μου.»
«Του πτυχίου της Ιατρικής αξιωθείς, όρκον ομνύω προ του Πρυτάνεως και του Προέδρου της Ιατρικής Σχολής και πίστιν καθομολογώ τήνδε: Από του ιερού περιβόλου του σεπτού τούτου τεμένους των Μουσών εξερχόμενος κατ΄ επιστήμην βιώσομαι, ασκών ταύτην δίκην θρησκείας εν πνεύματι και αληθεία. Ούτω χρήσιμον εμαυτόν καταστήσω προς άπαντας τους δεσμένους της εμής αρωγής, και εν πάση ανθρώπων κοινωνίας αεί προν ειρήνην και χρηστότητα ηθών συντελέσω, βαίνων εν ευθεία του βίου οδώ, προς την αλήθειαν και το δίκαιον αποβλέπων και τον βίον ανυψών εις τύπον αρετής υπό την σκέπην της σοφίας. Ταύτην την επαγγελίαν επιτελούντι είη μοι, συν τη ευλογία των εμών καθηγητών και πεφιλημένων δασκάλων, ο θεόν εν τω βίω βοηθός.»
Η σύγχρονη ελληνική εκδοχή, λοιπόν, είναι αισθητά πιο πεζή από τις δύο προηγούμενες. Είναι πολύ πιο σύντομη και αγνοεί ήθη που θέλει να μεταβιβάσει η πρωτότυπη εκδοχή, αλλά και τις ανθρωπιστικές αξίες του ευρέως χρησιμοποιούμενου όρκου του Louis Lasagna. Αν και ο όρκος αυτός είναι κοσμικός (γίνεται προς τον Πρύτανη και τον Πρόεδρο), οι θρησκευτικές του αναφορές είναι πολλές.
Πολύ περισσότερο έντονα θρησκευτική είναι η εκδοχή του Μαϊμωνίδη, που επίσης χρησιμοποιείται εναλλακτικά του Ιπποκρατικού. Ο Όρκος του Μαϊμωνίδη, γιατρού του 12ου αιώνα, μπορεί να βρεθεί εδώ (η γνωστή Προσευχή του Μαϊμωνίδη είναι διαφορετικό κείμενο, και μπορείτε να το βρείτε εδώ).
Τέλος, έχει προταθεί και η ανάγκη ενός «Ιπποκρατικού Όρκου για τους Επιστήμονες», με σκοπό την ύπαρξη ενός ηθικού κώδικα πρακτικής που να περιλαμβάνει την ειλικρίνεια, την ακεραιότητα και την ενδελέχεια του επιστήμονα, καθώς και την ελάττωση της χρήσης των επιτευγμάτων του με τρόπο που θα βλάψει τον άνθρωπο, τα ζώα ή το περιβάλλον. Δεν έχει υιοθετηθεί τέτοιος όρκος, αν και προωθήθηκε από αρκετούς φιλοσόφους της επιστήμης και επιστήμονες (Joseph Rotblat, Karl Popper…). Ο Ray Spier δήλωσε μάλλον αφοπλιστικά «οι όρκοι δεν είναι ο τρόπος να πάμε μπροστά», εννοώντας πως ένας τέτοιος όρκος θα λειτουργούσε στην πράξη αποτρεπτικά για την επιστημονική έρευνα ή πως θα αποτελούσε τροχοπέδη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου